Behoud

De stichting is van mening dat de bunker in de toekomst opnieuw een rol van betekenis kan, en ook zou moeten, spelen binnen de herinneringscultuur van de Tweede Wereldoorlog.  De bunker is uitermate geschikt voor dit doel en kan zowel een plaatselijk, provinciaal als landelijk publiek bereiken. Er spelen verschillende factoren mee waarom de stichting streeft naar behoud en inzet van de bunker.

Landelijke betekenis
De stichting wil de bunker allereerst behouden vanwege de bijzondere rol die de bunker inneemt in het landelijk verhaal over de Tweede Wereldoorlog. De bunker was de schuilplaats voor Seyss Inquart, hoofd van het bezettingsbestuur in Nederland en daarmee eindverantwoordelijke voor de begane  oorlogsmisdaden in Nederland.  De verplaatsing van het bezettingsbestuur naar Apeldoorn is een relatief onderbelichte, maar belangrijke episode uit de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Waarom werd er voor Apeldoorn gekozen? En welke consequenties had dit voor het functioneren van de betreffende departementen en het militaire bestuur van Nederland? Omdat het landelijk bestuur hier terechtkwam kunnen er gerelateerd aan de bunker interessante invalshoeken gekozen worden. Wat doe je bijvoorbeeld als de overheid je vijand is? Welk gezag gehoorzaam je in een bezet land?

Regionale betekenis
De bunker vormt ook een basis voor een specifiek Apeldoorns verhaal. Seyss-Inquart was immers eindverantwoordelijk voor de ontruiming van Het Apeldoornsche Bosch en de executies bij Woeste Hoeve. Daarnaast zorgde de komst van zoveel bestuurlijke departementen voor werkgelegenheid. Zijn hier nog herinneringen aan? Wat merkten gewone Apeldoorners ervan dat hun stad de ‘regeringszetel’ huisvestte en hoe werd hier op gereageerd? Welke overheidsmaatregelen werden opgelegd? Had de komst van het Duitse bezettingsbestuur gevolgen voor het verzet, dat in Apeldoorn volop actief was?  Alleen de bunker is van deze periode nog een stille, maar belangrijke getuige.

Beladen erfgoed
Het is bovendien een vrij unieke getuige.  In Nederland zijn er veel plaatsen die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog en de slachtoffers. Daarentegen zijn er betrekkelijk weinig plekken die een herinnering levend houden aan daderschap, overheersing of collaboratie. De bunker valt dan ook in de categorie ‘fout’ of ‘besmet’ erfgoed en vindt aansluiting bij andere plekken zoals de Muur van Anton Mussert of de villa van kampcommandant Albert Gemmecker in kamp Westerbork. Dit is niet iets om huiverig voor te zijn, maar het maakt de bunker bij uitstek een plek om op specifieke en unieke thema’s dieper in te gaan.  Hoe denkt de jeugd over goed/fout? Waar ligt de scheidslijn? Ben je als bedrijf fout als je een bunker bouwt?

Fysieke plek
De bunker hoort ook een toekomst te krijgen omdat het in Apeldoorn zelf nog de enige fysieke plek is waar de oorlog zichtbaar is en waar een indringend, uniek verhaal verteld kan worden. In de gemeente zijn talrijke monumenten die indirect verwijzen naar een verder onzichtbare geschiedenis. Een relatief verborgen plek zoals de bunker spreekt tot de verbeelding en maakt het verleden zichtbaar. Juist in een tijd waar de oorlog verder weg komt te staan is het belangrijk om een fysieke  plek te hebben om toekomstige generaties aangehaakt te houden. De bunker is voor dit doel goed bruikbaar en inzetbaar. Dit hebben de grote bezoekersaantallen in het verleden bewezen, hoewel de stichting niet opnieuw dergelijke aantallen ambieert.

Impuls oorlogsherinnering Gelderland
Het behoud en de inzet van de bunker bij de herinnering van de Tweede Wereldoorlog past bovendien naadloos bij de ambities die de provincie Gelderland heeft om de oorlogsherinnering een nieuwe impuls te geven, zoals geformuleerd in de nota Versterking Herinnering Gelderland 1940-1944/1945. Dit herinneringstoerisme moet een boost krijgen door middel van versterking van het aanbod, samenhang, samenwerking en kwaliteit. Gezien het feit dat de bunker de rol van publiekstrekker in het verleden met verve vervulde, is de bunker de plek bij uitstek om handen en voeten te geven aan de plannen van de provincie. Juist deze plek biedt tal van mogelijkheden om de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog op een eigentijdse wijze te vertalen naar het publiek en aan te sluiten bij actuele thema’s.

Unieke naoorlogse betekenis
Het feit dat de bunker een groot landelijk publiek wist te bereiken en daarmee één van de eerste en drukst bezochte oorlogsmusea was is voor de stichting eveneens een belangrijk argument om de bunker te behouden. De bunker een belangrijke cultuurhistorische waarde die verder gaat dan het tijdsbestek van de Tweede Wereldoorlog alleen. Het zegt iets over de herinneringscultuur, in de periode net na de oorlog. Om die reden streeft de stichting er dan ook naar om de spotprenten op de wanden te behouden en indien mogelijk te restaureren. Welke rol speelde humor in/na de oorlog bijvoorbeeld?

Resumerend wil de stichting de bunker een toekomst geven, omdat de bunker als militair en cultuurhistorisch erfgoed een historisch, persoonlijk maar ook actueel verhaal kan vertellen dat veel verder reikt dan Apeldoorn. De stichting streeft niet alleen naar behoud, maar heeft als doel de ‘levende’, fysieke aanwezigheid van de geschiedenis nieuw leven in te blazen. Het enkele feit dat ook in de huidige tijd een aanscherping te zien is van maatschappelijke tegenstellingen sluit naadloos aan op de cultuurhistorische periode waarvan de bunker een duidelijk equivalent is.

Allereerst dienst de bunker behouden te worden. De huidige situatie is urgent gezien het feit dat er water staat in de bunker en de muurtekeningen hierdoor aangetast worden.  Er is reeds een restauratieplan gemaakt. Dit plan is opgesplitst in twee fasen:

• In de eerste fase wordt ervoor zorg gedragen dat de grond op en rond de bunker wordt afgegraven om de dakbedekking te kunnen vervangen en drainage  rond de bunker kan worden aangebracht. Deze fase is in september 2017 afgerond.
• In de tweede fase wordt de noodverlichting hersteld, de kozijnen, muren en plafonds hersteld en worden de wandtekeningen geconserveerd.

De restauratie zal in nauw overleg met de gemeente worden uitgevoerd

Uit het verleden is gebleken dat de bunker ingezet kan worden voor educatieve doeleinden en daarmee een zeer diverse en grote doelgroep bediende.  De huidige situatie is anders; de oorlog is verder weg, er zijn nieuwe generaties en er is minder kennis over diezelfde oorlog.
Juist een fysieke plek houdt toekomstige generaties betrokken. De bunker is precies zo’n plek en de stichting streeft ernaar de bunker na restauratie in te vullen met een uniek verhaal dat aansluit bij de belevingswereld van jongeren uit het voortgezet onderwijs en wellicht de bovenbouw uit het basisonderwijs. Uit onderzoek is immers gebleken dat de effectiviteit van activiteiten groot is wanneer aangesloten wordt bij de eigen belevingswereld. Om die reden zal er in de bunker gezocht worden naar een vertaling naar parallelle situaties anno nu, zodat toekomstige (jonge) bezoekers betekenis kunnen ontlenen aan situaties uit het verleden. Een bezoek aan de bunker zou in dezelfde categorie moeten vallen als een bezoek aan het Anne Frank Huis, Kamp Vught of Westerbork.

De stichting streeft niet naar een permanente openstelling van de bunker, maar zou deze alleen in de weekenden en/of alleen voor groepen uit het voortgezet onderwijs willen openstellen. Dit eerste geeft een bezoek aan de bunker een exclusief karakter. Wanneer de bunker alleen op aanvraag te bezoeken is behoudt men eveneens controle over de bezoekersstroom. De stichting is van mening dat er naast scholieren ook andere categorieën zullen zijn die interesse hebben in de bunker. In alle leeftijdsgroepen is immers een toenemende behoefte aan betekenisvolle verhalen over de oorlog zichtbaar.  De bunker zou bijvoorbeeld opgenomen kunnen worden in een stadswandeling of een centrale rol kunnen spelen binnen het Gelders herinneringstoerisme door de bunker ook van een (beperkt) informatiecentrum te voorzien. Daarnaast zijn er digitaal tal van mogelijkheden. De stichting heeft reeds een website, http://debunkervan6eneenkwart.nl, en is zich bewust van de mogelijkheden die internet biedt. In CODA is de bunker in het kader van de tentoonstelling De Geschiedenis van Apeldoorn momenteel virtueel te bezoeken. Een dergelijke toepassing is voor deze stichting uiteraard ook zeer interessant. Een virtueel bezoek aan de bunker, inclusief vragen, discussieonderwerpen, extra informatie, zou de ideale voorbereiding zijn voor een daadwerkelijk bezoek aan de bunker. Daarnaast kan de website als platform dienen, waardoor het bereik groter is dan Apeldoorn alleen.

[1] Ik denk dat ook de bovenbouw uit het basisonderwijs geïnteresseerd zal zijn.